GOD ALS SCHAAMLAP

In de krant wordt geschreven over de ‘omertà’ in ‘de Marokkaanse gemeenschap’. [VK 16.4.14]

Dat lijkt me een ongelukkige term – ze hoort historisch bij de maffia en daarmee zou ik een hele ‘gemeenschap’ niet graag identificeren.

Kwalijker is, dat op die manier ernstige culturele problemen onder het vloerkleed verdwijnen. Het bijzondere geval nu betreft het zwijgen van deze ‘Marokkaanse gemeenschap’ naar aanleiding van de overval in Deurne, waarbij twee ‘allochtone jongens’ werden doodgeschoten. Dit zwijgen blijkt mede te worden afgedwongen door ‘jongeren’ die duidelijk maken dat men zijn mond dient te houden.

Probleem hierbij is echter de schaamtecultuur, die vanuit Afrika is meegenomen naar Europa. Een nog groter probleem is dat intussen de postmoderne Europese samenlevingen zelf steeds meer trekken van die schaamtecultuur hebben ontwikkeld. Meer dan twintig jaar geleden, toen ik me met deze kwesties ging bezig houden, noteerde ik dit samenkomen tijdens mijn colleges in Delft.

In een schaamtecultuur functioneert steeds minder een individueel geweten dat in de vroege jeugd is ‘geassembleerd’. Steeds meer is de blik van relevante anderen doorslaggevend voor beoordeling van eigen gedrag als juist of onjuist.

In een schaamtecultuur kun je je misdragen tegenover niet-relevante anderen, mensen kortom buiten de directe ‘gemeenschap’, zonder het als wangedrag te voelen. Een schaamtecultuur meet per se met twee maten. Ergo: Niets schaamtelozer dan een schaamtecultuur.

Een typisch kenmerk van een schaamtecultuur is het scheiden van verantwoording nemen en verantwoordelijkheid dragen. Steeds vaker geeft iemand of geeft een groep toe, dat ze ergens verantwoording voor nemen. Vaak deelt iemand mee dat hij namens de groep waartoe hij behoort, een bedrijf bijvoorbeeld, verantwoording voor iets neemt. Bedoeld wordt, dat voor iedereen in dat geval duidelijk is dat anderen geen verantwoordelijkheid dragen. Dus, je moet wel…

Tegelijk lijkt er niemand verantwoordelijk te zijn of die verantwoordelijkheid te willen dragen. Binnen het bedrijf of de groep kan iedereen naar ieder ander wijzen, of men verwijst naar de ‘omstandigheden’.

Maar verantwoording nemen voor wan- of misdaden is een individuele aangelegenheid, zelfs als het om een rechtspersoon gaat. In dat geval legt men verantwoording af en draagt via consequenties tevens de verantwoordelijkheid.

Die combine verantwoording+verantwoordelijkheid raakt in de postmoderne schaamtecultuur volledig zoek. Wanneer in ‘de Marokkaanse gemeenschap’ stemmen opklinken om ‘de eigen verantwoordelijkheid op de agenda te zetten’ zijn we niet veel verder. De vraag is of jongens, opgevoed in een schaamtecultuur, zelf die verantwoordelijkheid kunnen en willen dragen. Zo lijkt het vooral te gaan over het nemen van verantwoording door een groep voor het gedrag van individuen, zonder dat het individele dragen van verantwoordelijkheid ooit in beeld komt.

Besef, lezer, dat ‘de Marokkaanse gemeenschap’ slechts een case betreft, dit naar aanleiding van ‘Deurne’. De Rooms-katholieke kerk is een tweede nummer, dat ook sterke trekken van een schaamtecultuur vertoonde en toont. In beide gevallen wordt het aan ‘God’ c.q. ‘Allah’ overgelaten om over de daden te oordelen en dus de verantwoordelijkheid te dragen.

Dat zegt de priester na de biecht letterlijk. En Youssef, die geld inzamelde voor de begrafenis van de gedode overvallers, zegt eveneens letterlijk: “Laat dat aan Allah over.”

Met de teloorgang van wat een cultuur met een schulddominant was – een gewetenscultuur – zal er steeds meer verwezen worden naar fictieve ‘hogere instanties’ die de verantwoordelijkheid moeten dragen.

God als schaamlap. Het Bedrijf als schaamlap. Het Team als schaamlap. Het Netwerk als schaamlap…

Bevalt u dit blog, verspreidt het via uw facebook, twitter of andere social media.