Het onbetrouwbaar geleuter over het begrip ‘vertrouwen’ kreeg een nieuw hoofdstukje in het artikel van Martin Sommer, getiteld Vertrouwen is cultuur. [VK 10.12] Ai, wat een klutser en een kletsmajoor is die man toch.
Eerst even enige duidelijkheid scheppen. Dit is nodig omdat het Nederlands voor deze cultuurfilosofische discussie niet goed is toegerust. Vandaar dat Sommer kan schrijven: “Wie vertrouwen zegt, bedoelt eigenlijk betrouwbaarheid, of eerlijkheid, of competentie.” Dat wordt er nu net niet mee bedoeld.
In het Engels bestaan deze twee woorden: confidence en trust. Beide vertaalt de Nederlander met ‘vertrouwen’. Helaas is er een grondig, zo niet categoriaal onderscheid mee gemoeid.
Vertrouwen in de zin van confidence is gebaseerd op ervaring. Omdat je auto in het verleden voor een min of meer redelijk bedrag een beurt van de garage kreeg en vervolgens weer verder reed, vertrouw je die garage. Kan op een misverstand berusten, maar zo gaat het. Dit vertrouwen als confidence is op het verleden gebaseerd, op gebleken prestaties.
Verrouwen als trust is andere koek. Dit soort vertrouwen is nergens op gebaseerd. Je ontmoet een vreemde en je hebt het gevoel die te kunnen vertrouwen, zonder iets van hem te weten. Sennett prees een dergelijke trust in de vreemdeling aan; helaas lijkt de ontwikkeling een andere kant op te gaan.
Om het niet te ingewikkeld te maken houd ik het er hier even op dat dit gevoel van trust is gefundeerd in zoiets als basic trust: een optimistisch, fundamenteel vertrouwen in de medemens, opgedaan tijdens een geslaagde omgang met de ouders, ook wel opvoeding genoemd.
De ontwikkelingsgang van de kapitalistische maatschappij is er juist eentje van verval van trust richting confidence. Alles dat ooit stabiel en vast was, verdampt. Wist Marx in zijn diagnose van het zich ontwikkelende kapitalisme en zeggen wij hem na.
Eerst in de Moderniteit, in nog snellere mate in de Postmoderniteit: Gedeelde waarden en fundamenteel vertrouwen zijn vermalen door het commerciële kapitaal, door de opkomst van consumentisme en shoppisme en door de fragmentering van de maatschappij in niet meer met elkaar communicerende niches van ‘het eigen gelijk’.
Hoe meer men er zogenaamde eigen ‘waarden’ op na houdt die uit ten treuren worden ‘bediscussieerd’, des te minder is er sprake van echte, gedeelde en vanzelfsprekende fundamentele waarden. Fundamenteel is een waarde wanneer daarover niet wordt gediscussieerd…
Probleem met Marx was en is, dat hij het socialisme begreep als mogelijk rem op deze ontwikkeling. Mis poes. Het vliegwiel van het kapitalisme vloog al lang geleden uit de bocht…
Nu dan Sommer. Het begrip ‘cultuur’ in zijn stukje is nietszeggend. Evenzo bleek zijn notie van ‘vertrouwen’ loos. Zijn kortsluiting van fundamenteel vertrouwen en betrouwbaarheid reduceert fundamenteel vertrouwen tot berekende betrouwbaarheid.
Schrijft Sommer vervolgens: ”Ik dacht aan Max Weber en een man een man een woord een woord”, dan blijkt dat hij ook die Duitse socioloog nooit las of heel erg slecht.
Weber analyseerde juist gereformeerde sekten in Amerika als typisch Moderne transformatie van het puriteinse geloof. Het ging bij het lidmaatschap van zulke sekten niet om ‘een man een man, een woord een woord’ als teken van vertrouwen in elke man/mens. Integendeel: de gereformeerde mens ziet zich als een elite van God, staande tegenover de rest. Een ‘man’ die je vertrouwt, is een gereformeerde man.
‘Een man een man, een woord een woord’ slaat op de incrowd van sektariërs. Zo kon je als sektelid in gevaarlijk Amerika van stad naar stad trekken, zonder baar geld bij je te dragen. Bij aankomst werd je verwelkomd door je medesektariërs, die je blind vertrouwden – d.w.z. als sektariër. Zo kreeg je krediet. Kortom: betrouwbaarheid; geen fundamenteel vertrouwen.
Tegenwoordig lijkt de Postmoderniteit op een wereld van allerlei kleine sekten, loshangend zand, iedereen in de egelstelling waar het gaat om niet ‘relevante anderen’.
Sierksma. 10.12.16
Sierksma's Sores 
Plaats een reactie