UNITED 93

Wanneer ik een dvd met de titel UNITED 93 op de speler zet, is er iets aan de hand – is er ets met mij aan de hand. Allereerst vraag ik me af hoe die schijf is terechtgekomen in mijn omvangrijke collectie elektronische films. Geen idee, waarschijnlijk ooit meegenomen van een stapel dvd’s in een tweedehands winkel. Zeg maar, uit een nimmer aflatende nieuwsgierigheid – het duurde wel járen voor ik hem eindelijk ging bekijken. Ik was deze avond in een balorige stemming, doodmoe, te moe om een echte selectie te maken. Dus nam ik eentje zonder stickers uit de schappen, de manier waarop ik, goed zichtbaar, mijn al bekeken films waardeer.

Een documentaire over Manchester United, dacht ik eerst. Het bleek een rampenfilm te zijn, maar het tegendeel van een ramp – over een gekaapt vliegtuig. Normaal zou ik zoiets onmiddellijk in mijn dvd-prullenbak gooien – onderin een boekenkast in de cinema room waarin alle afgewezen films slordig op elkaar liggen. Ditmaal was ik zo moe, dat ik dacht: doe maar.

Na een kwartier kijken, besefte ik dat het ging om de dag van de aanslag op de Twin Towers in Manhattan. En er gebeurde iets merkwaardigs met mijn aandacht. Normaal gesproken, zou verveling onmiddellijk toeslaan – schon dagewesen, ik weet wel wat er staat te gebeuren. Nu zat ik binnen enkele minuten op het puntje van mijn stoel, gefascineerd door een verhaallijn die meesterlijk genoemd kan worden. Je bent voortdurend ervaringsmedelichtige, deelgenoot van de verwarring van wildvreemde mensen die nog niet weten wat er staat te gebeuren. Jij, als kijker, weet dat wel.

Wat zich opeens opdringt, is het besef dat zo’n aanslag die dag zózeer noch nie dagewesen was, dat niemand op het moment dat de inslagen plaats vonden ook maar enig idee had van wat er aan de hand was. De film maakt je getuige van de totale verwarring van de passagiers in het gekaapte vliegtuig, die eerst dachten in termen van twintig, dertig jaar terug: losgeld, landen op een exotisch vliegveld, vrijheid… Je bent aanwezig bij discussie tussen vluchtleiders onderling, tussen de vluchtleiding en militairen die over straaljagers gaan – niemand heeft in het begin ook maar enige notie van wat ze op hun schermen zien gebeuren. Dan dringt het door: geen ongeluk – een aanslag! In het vliegtuig bellen mensen stiekem met familie, die hen vertelt wat er in Manhattan is gebeurd – nu beseffen ze dat hun vliegtuig één van een gekaapte serie is. Waar gaan zij een gebouw torpederen?

Eerst wordt gedacht aan Washington. Maar wanneer het nieuws binnendruppelt dat terreur-vliegtuig no. 3 het Pentagon net heeft gemist, beseffen de gijzelaars dat hun bestemming elders ligt – zij zitten in no. 4. De rest is filmplot, iets dat ik niet ga vertellen. Wat ik echter nooit voor mogelijk hield, is me overkomen: oud nieuws bleek spannender en raadselachtiger, dan het nieuws op het moment dat het nieuws was. En waar het bekend zijn met iets verveling voorspelt, zat ik nu heftig aangedaan te kijken naar een verhaallijn die ik al had geleefd.

Zo werd mijn stelling gefalsifieerd, dat het sublieme niet anders dan eenmalig kan worden ervaren, omdat je het een tweede keer al verwacht en omdat die verwachting vanzelfsprekend afbreuk doet aan het indrukwekkende. Dit gaat eigenlijk altijd op. In dit geval was de tweedehands sublieme ervaring wellicht nog aangrijpender dan dezelfde ervaring live.

.

Sierksma, Montmorillon 21.1/2023