Zoals reeds werd opgemerkt in Opmerkelijke Architectuur 1, lijkt voor de estheet de schokkende, soms zelfs shockerende ontmoeting met meesterwerken der kunst op een vorm van sadomasochisme: huiver, frisson…, maar zeker niet onaangenaam. Het Sublieme en het Schone – verstrengeld in een verschrikkelijke omhelzing! Het gebouw dat hieronder wordt gepresenteerd, kwadrateert deze ervaring.
Staande voor het oprijzend Octogone van het Maison Dieu in Montmorillon – als het ware van aangezicht tot aangezicht met het bouwwerk – had de bliksem, die door alles wat grandioos is kan worden bewerkt, me al met stenen stomheid geslagen.
.
.
Middeleeuws, en van een elegantie die doet vergeten dat het maar gewone stenen zijn waaruit dit achthoekige gebouw is opgetrokken, kreeg haar geschiedenis tijdens de Franse Revolutie wel de meest curieuze draai die een heilig gebouw kon maken. Terwijl het de gewoonte was van de ongelovige, veelal minder verfijnde revolutionairen, om kloosters en andere religieuze bouwsels radicaal te ruineren, bleek in Montmorillon het opstandig volkje zo onnozel, dat het dit Octogoon aanzag voor een oorspronkelijke druïdetempel – iets heidens kortom, dus voor hen alleen al symbolisch de moeite waard. Het gebouw werd gered en zelfs door het opstandig gepeupel gerestaureerd… Behouden door domheid.
Op uitnodiging van het ziekenhuis waar ik in behandeling ben, was ik zo gelukkig om op de allerlaatste openbare bezoekdag het gebouw binnen te mogen gaan. Het hele complex van het Maison Dieu – oorspronkelijk een versterkt klooster met hospitaal en pelgrimage functies – is tot volgende woensdag nog in eigendom van het Academisch Ziekenhuis in Poitiers/Montmorillon; dan wordt het verkocht aan een organisatie, die het gaat exploiteren als koksschool annex hotel. God verhoede – en de mens vreest het ergste. Zoveel is zeker, van de publieke toegankelijkheid der terreinen blijft niets over.
De buitenkant mag je al met stomheid hebben geslagen, in het interieur resideert het ware architectonische mirakel. Niet alleen dient de bezoeker om erbinnen te kunnen gaan enkele enorme treden te overwinnen – hoe die dwergen uit de Donkere Middeleeuwen zich naar boven hesen en deze Mount Everest konden veroveren, is een overweging waard -, binnenin, onmiddellijk na deze reuzentreden, wacht een set nog hogere stenen treden die je tot op een plateau voeren. Een podium des doods.
.
.
In de nis, aan het eind daarvan, staat het altaar waarop, vrij continu, dodenmissen werden gecelebreerd. Tenslotte is het de katholieke gewoonte om na het sterven de dood te vieren, dan wat later nog eens – en dan nog eens. Ook werd hier de mis opgedragen ten faveure van… beenderen. Precies dat is de rol die het podium speelt, waarin een rooster zichtbaar is, met daaronder de acht-meter diepe ruimte van een enorm ossuarium – een knekelkelder. Toen het klooster uitbreidde en de hospitaalfunctie ging vervullen, werd de omvangrijke begraafplaats binnen haar muren geruimd, niet zoals te doen gebruikelijk met de stoffelijke resten op de vuilstort, maar met overbrenging van alle aangetroffen gebeente naar het ossuarium, dat vervolgens door het gat in dit podium zachtkens naar beneden werden gestort.
.
.
Op het moment van schrijven heb ik niet precies kunnen achterhalen of het Octogoon werd her-ontworpen, met het podium als toevoeging; het kan zijn, dat het er direct bij hoorde. Hoe dit ook zij: een geniale architectonische greep – het vieren van de dodenmis door levenden, die boven de al lang geleden gestorvenen staan, met door het rooster zicht op al wat zich daarbeneden op de wederopstanding aan het voorbereiden is. Alles van een, me dunkt, intuïtieve proportionaliteit, die het geheel tot een edelsteen maakt.
Hier kan zich esthetisch sadomasochisme ten volle uitleven – in een theateropvoering, in een choreografie van dood en leven – een rite, als was het een sieraad van duister obsidiaan, gevat in de achthoekige schittering van de ring van het Octogoon.
.
Sierksma, Montmorillon 17.10/2022
Sierksma's Sores 