VERTROUWEN EN WANTROUWEN

Het onbetrouwbaar geleuter over het begrip ‘vertrouwen’ kreeg een nieuw hoofdstukje in het artikel van Martin Sommer, getiteld Vertrouwen is cultuur. [VK 10.12] Ai, wat een klutser en een kletsmajoor is die man toch.

 

Eerst even enige duidelijkheid scheppen. Dit is nodig omdat het Nederlands voor deze cultuurfilosofische discussie niet goed is toegerust. Vandaar dat Sommer kan schrijven: “Wie vertrouwen zegt, bedoelt eigenlijk betrouwbaarheid, of eerlijkheid, of competentie.” Dat wordt er nu net niet mee bedoeld.

 

In het Engels bestaan deze twee woorden: confidence en trust. Beide vertaalt de Nederlander met ‘vertrouwen’. Helaas is er een grondig, zo niet categoriaal onderscheid mee gemoeid.

 

Vertrouwen in de zin van confidence is gebaseerd op ervaring. Omdat je auto in het verleden voor een min of meer redelijk bedrag een beurt van de garage kreeg en vervolgens weer verder reed, vertrouw je die garage. Kan op een misverstand berusten, maar zo gaat het. Dit vertrouwen als confidence is op het verleden gebaseerd, op gebleken prestaties.

 

Verrouwen als trust is andere koek. Dit soort vertrouwen is nergens op gebaseerd. Je ontmoet een vreemde en je hebt het gevoel die te kunnen vertrouwen, zonder iets van hem te weten. Sennett prees een dergelijke trust in de vreemdeling aan; helaas lijkt de ontwikkeling een andere kant op te gaan.

 

Om het niet te ingewikkeld te maken houd ik het er hier even op dat dit gevoel van trust is gefundeerd in zoiets als basic trust: een optimistisch, fundamenteel vertrouwen in de medemens, opgedaan tijdens een geslaagde omgang met de ouders, ook wel opvoeding genoemd.

 

De ontwikkelingsgang van de kapitalistische maatschappij is er juist eentje van verval van trust richting confidence. Alles dat ooit stabiel en vast was, verdampt. Wist Marx in zijn diagnose van het zich ontwikkelende kapitalisme en zeggen wij hem na.

 

Eerst in de Moderniteit, in nog snellere mate in de Postmoderniteit: Gedeelde waarden en fundamenteel vertrouwen zijn vermalen door het commerciële kapitaal, door de opkomst van consumentisme en shoppisme en door de fragmentering van de maatschappij in niet meer met elkaar communicerende niches van ‘het eigen gelijk’.

 

Hoe meer men er zogenaamde eigen ‘waarden’ op na houdt die uit ten treuren worden ‘bediscussieerd’, des te minder is er sprake van echte, gedeelde en vanzelfsprekende fundamentele waarden. Fundamenteel is een waarde wanneer daarover niet wordt gediscussieerd…

 

Probleem met Marx was en is, dat hij het socialisme begreep als mogelijk rem op deze ontwikkeling. Mis poes. Het vliegwiel van het kapitalisme vloog al lang geleden uit de bocht…

 

Nu dan Sommer. Het begrip ‘cultuur’ in zijn stukje is nietszeggend. Evenzo bleek zijn notie van ‘vertrouwen’ loos. Zijn kortsluiting van fundamenteel vertrouwen en betrouwbaarheid reduceert fundamenteel vertrouwen tot berekende betrouwbaarheid.

 

Schrijft Sommer vervolgens: ”Ik dacht aan Max Weber en een man een man een woord een woord”, dan blijkt dat hij ook die Duitse socioloog nooit las of heel erg slecht.

 

Weber analyseerde juist gereformeerde sekten in Amerika als typisch Moderne transformatie van het puriteinse geloof. Het ging bij het lidmaatschap van zulke sekten niet om ‘een man een man, een woord een woord’ als teken van vertrouwen in elke man/mens. Integendeel: de gereformeerde mens ziet zich als een elite van God, staande tegenover de rest. Een ‘man’ die je vertrouwt, is een gereformeerde man.

 

‘Een man een man, een woord een woord’ slaat op de incrowd van sektariërs. Zo kon je als sektelid in gevaarlijk Amerika van stad naar stad trekken, zonder baar geld bij je te dragen. Bij aankomst werd je verwelkomd door je medesektariërs, die je blind vertrouwden – d.w.z. als sektariër. Zo kreeg je krediet. Kortom: betrouwbaarheid; geen fundamenteel vertrouwen.

 

Tegenwoordig lijkt de Postmoderniteit op een wereld van allerlei kleine sekten, loshangend zand, iedereen in de egelstelling waar het gaat om niet ‘relevante anderen’.

 

Sierksma. 10.12.16

GEFABRICEERDE ARGUMENTEN: MENINGSUITING

Grappig is het soms kromme denken van Frank Kalshoven, toch ‘De Directeur van De Argumentenfabriek’. Dit maal grappig in commissie. Hij prijst Sitalsing voor haar ‘uitsteklende column’ over vrijheid van meningsuiting. [VK 10.1.15]

Sitalsing vindt Nederlanders maar inconsequent in hun verdediging van die soort vrijheid. Nu opeens wel iedereen ‘Ik ben Charlie’ op een bordje – maar geen hond op De Amsterdamse Dam, of slechts een hond, toen cartoonist Nekschot om een onwelgevallige tekening werd gearresteerd… Aldus Kalshoven en Sitalsing in commissie.

Tja, wie de inderdaad stompzinnige arrestatie van een cartoonist gelijk weet te schakelen met de executie van vier cartoonisten – voorwaar, een gefabriceerd argument. Volgens deze opvatting zouden De Dam en alle andere grote pleinen ter wereld elke dag gevuld moeten zijn met protestanten – een waarachtig pleidooi voor de ondergang van het kapitalisme…

Kalshoven doet ook een eigen nummertje argumentatieve kortsluiting. “En wie in Nederland droomt van wonen in een kalifaat, of hardop wil zeggen dat ongelovigen aan het mes moeten worden geregen, krijgt ook gauw de politie op z’n dak.” Dat is gewoon niet zo. Het staat hier iedereen vrij te denken en hardop te zeggen wat hij denkt, mits hij maar niet oproept tot misdadige handelingen of zo’n eigen handeling aankondigt.

Een eigen bijdrage aan misverstanden levert de al zo lang onder de radar gedoken Amerikaanse denktanker Hirsi Ali, nu even opgevoerd als voormalig ‘lid van de Tweede Kamer voor de VVD’. [VK 9.1.15] “We moeten erkennen dat de islamisten van nu gedreven worden door een politieke ideologie, die ingebed is in de teksten die de basis vormen van de islam.” Vanzelfsprekend is de stapelaar-journalist Sommer de eerste om Ali te prijzen: ”Ayaan brengt de schaamte terug…” In zijn stukje vind ik niets dat dit verheldert.

Ten eerste: Het ‘we’ van Ayaan slaat op u en mij – haar lezers; zelf ‘erkende’ ze wat wat ze opschrijft al veel langer. 2. Met het woordje ‘ingebed’ suggereert ze, net als Wilders, een direct verband tussen koran en de meest agressieve islamistische politieke ideologie van dit moment. 3. Ze zegt het niet, maar suggereert het wel: Wie (nog) islamiet is, is eigenlijk een gecamoufleerde islamist, en wel een agressieve. 4. Dan zijn we niet ver weg van Wilders’ fameuze oproep in Den Haag – overigens uitdrukking van een politieke wens (bepaalde soorten mensen laten ophoepelen) die geheel valt onder de vrijheid van meningsuiting – hij riep niet op om de betrokken Nederlanders krachtdadig en eigenhandig te verwijderen.

Hoe we het ook wenden of keren, er is verschil tussen de wijze waarop in Koran en Bijbel de bekering wordt aanbevolen. De islam werd gedragen door soldaten – vandaar de snelle verspreiding ervan na maart van het jaar 625. Bekering wordt daarin nogal serieus aanbevolen. Het christelijke geloof werd verspreid door vissers en handelaren – vanzelfsprekend trager en vriendelijker zeloten. [Zie Max Weber]

Dit betekent echter niet, dat wie voor de ene profeet heeft gekozen boven de andere – voor Mohammed boven Christus – deze gewelddadige variant van bekering vanzelfsprekend omarmt. In ‘ons Westen’ – van het vrije woord en van het individu – zou het toch vanzelf moeten spreken dat je ieder zijn eigen interpretatie gunt, ook een islamiet.

‘Het hoofd van de beveiliging van de moskee Omar Ibn Khattab’ zegt tegen journalisten die met het gebedsgebouw verlatende gelovigen wil praten het volgende: “Het geloof is iets collectiefs. Praten met individuen leidt tot misverstanden.” Toch – al kun je huiveren bij zo’n uitspraak – mogen we niet vergeten dat de katholieke kerk eeuwenlang ook zo functioneerde. Kata holon – het geheel betreffende, met de onfeilbare paus on top.

Wat zou het prettig zijn wanneer Europeanen met een immigratieachtergrond overal in de sociale economie werden opgenomen, zoals de autochtonen dit al zijn – althans velen van hen, want het aantal sociaaleconomisch uitgesloten autochtonen mag ook niet worden onderschat. Iedereen gelooft maar raak – en krijgt dan van ondergetekende van poetskatoen omdat die elk geloof een teken van onnadenkende zwakte vind.

Is echter die uitsluiting teniet gedaan en een alomvattende vrijheid van meningsuiting gegarandeerd, dan ziet het er in Europa een stuk vrolijker uit. In dit Europa mogen van mij en van iedereen de Van Goghen zeggen wat ze willen – liefst wel allemaal in het vod De Metro waarin ze thuis horen, niet in wat ik een serieuze krant zou noemen.

Bevalt u dit blog, stuur het aan vrienden en kennissen
Bezoek ook: sierksmatwee.wordpress.com