DE DOOD ALS DETECTIVE

Anderhalve maand geleden bezocht ik al eerder het Rijks in Amsterdam – gewoon om, wat verlaat, de nieuwe inrichting en ‘mijn’ Rembrandts te gaan bekijken. Dit keer, twee weken geleden, ging ik er met mijn zwager heen voor de tentoonstelling De Late Rembrandt.

Onder ‘mijn’ Rembrandts valt ondermeer Titus met de Monnikskap. De eerste keer was die niet te vinden. Teleurgesteld zocht ik een tweede rondje – weg! Goed, het weerzien met de andere prachtwerken volstond, ik had er plezier in.

Voorwaar – daar hing Titus – in de tentoonstelling De Late Rembrandt. Van het inrichten daarvan had ik bij mijn eerste bezoek geen weet, nu besefte ik dat Titus daar al in die andere zaal had gehangen, tussen de vele gasten van over de hele wereld. Gewoon wachtend op mijn tweede bezoek.

Zoiets overkwam me eerder met een doek van Delacroix. Om niet nader aan te geven redenen was ik op zoek naar diens Médéa, op het punt haar kinderen te doden.

Mijn collega en ik gingen voor tuinonderzoek naar Frankrijk, Delacroix was een persoonlijke side dish. Wat speuren vertelde me dat het doek in – of all places – Lille huisde. ‘Inderdaad’, zei de telefoniste, ‘die is in ons bezit, maar helaas op dit moment niet te zien’. Wat er dan aan de hand was? ‘Geen idee’.

Zeker een klap van Koolhaas’ mallemolen EuroLille gekregen, welk personeelslid van een museum weet niet waar de topstukken uithangen!

In Parijs, waar we voor de landschapschilderijen van Claude Lorrain in het Louvre moesten zijn, pikten we een grote tentoonstelling over de Romantiek in het Grand Palais mee. En – voorwaar – daar hing ze, in al haar gruwelijke schoonheid, klaar om uit wraak op haar man hun kinderen af te slachten. De Médéa! Het speuren naar Delacroix, de dood als detective.

Als in het gedicht van P. N. van Eyck, waarin De Dood wacht op wie hij wil en waar de dode het zelf niet verwacht. Glimlachend antwoordt De Dood de baas van de tuinman, die om uitleg vraagt:

Geen dreiging was ‘t,
Waarvoor uw tuinman vlood. Ik was verrast,
Toen ‘k ’s morgens hier nog stil aan ’t werk zag staan,
Die ‘k ’s avonds halen moest in Ispahaan.

Parijs, mijn Ispahaan. Delacoix’ Nemesis als teken aan de wand. En niet te vergeten Titus, diens ijle hoofd onder die monnikskap, maar al jong gestorven toen Rembrandt zijn zoon schilderde. Alsof hij geboren werd om daar, op dat schilderij te eindigen.

Sierksma 29.3.15 Haarlem

KINDERMOORDENAARS

Kort geleden – ik ben het knipsel helaas kwijt – werd in een ingezonden brief gepleit voor de juiste benoeming van een gebeurtenis die de laatste jaren vaker in het nieuws kwam: De doding van eigen kinderen door een vader. De briefschrijfster wenst het uitsluitend als ‘kindermoord’ te bestempelen.

Vaak wordt de doding van de kinderen gevolgd door de zelfdoding van de vader. In de meeste gevallen gaat het om een gescheiden man en lijkt wraak op verlating door zijn vrouw in het geding. Mannelijke Medea’s.

Delacroix, Medea

Medea vermoordde haar twee zoons die ze bij Jason had gekregen. Jason verkoos een nieuwe vrouw en liet Medea in de steek. Omdat Medea uit een ‘barbaars’ land kwam, zit er in dit klassieke verhaal een element van etnisch vooroordeel. In de trant van: Wij beschaafde Grieken zouden zoiets nooit doen.

Dit blijkt dus wel het geval – wij zijn allemaal ‘beschaafde Grieken’ en sommigen van ons doden hun kinderen. Uit wraak om een verlating.

Nu smeerde Medea ‘m na haar kindermoord. Het woord moord lijkt me in dit geval gepast. Zodra een ouder zijn of haar kinderen en daarna ook zichzelf doodt, lijkt me voorzichtigheid bij het gebruik van het woord ‘moord’ geboden. Ik althans, ben er niet helemaal uit. Normaliter lijkt me het woord ‘zelfmoord’ trouwens ook uit den boze. Wanneer iemand zichzelf echter uit wraak op een ander doodt, is het misschien toch wel ‘zelfmoord’.

Een zekere waan lijkt dan in het geding.

Interessant is de vraag waarom het tegenwoordig vooral mannelijke Medea’s zijn en vroeger veeleer vrouwen, die hun kinderen via doding aan de (voormalige) man onttrokken. Dit lijkt me in verband te staan met de relatieve machtspositie van vrouwen en mannen in diverse historische perioden.

Het hedendaagse echtscheidingsrecht is zeker niet in het voordeel van de man. Hij is, waar het om de kinderen gaat, vaak de klos. Destijds was een vrouw een aanhangsel van de man, een gebruiksvoorwerp – een kinderproducent. Haar bleef niet al te veel over na verlating…

15.11.13