“Nep heeft met waarheid niets te maken, het leeft van de tegenstelling met echtheid en wat echt is, is in een mediacratie niet van echt en daarom ook niet van nep te onderscheiden.” Aldus Ton Korver in een van zijn columns.
Helemaal gelijk heeft hij denk ik niet, wel gedeeltelijk. Ik licht dit toe.
Nep en onecht gelijkschakelen levert als vanzelf de tegenstelling echt/onecht op. Wie nep echter contrasteert met feitelijkheid komt elders terecht. Dat het om verschillende begrippen ‘nep’ gaat, lijkt me duidelijk.
Ooit was nep iets dat te maken had met fake merken: ‘Rang is Rang als er Rang op staat!’ Maar soms stond er ook Rang op snoep dat met Rang niets te maken had, al kon het natuurlijk inhoudelijk precies hetzelfde zijn; slechts de merkproducent verschilde van de producent van nep Rang. Dus kon het wel degelijk snoepgoed echt zijn als, maar nep/onecht als merknaam. Lastig allemaal, maar nog steeds duidelijk.
Nu we in het tijdperk van het zogeheten nepnieuws zijn aangeland, is het zaak in de gaten te houden met welke betekenis van nep we in dit geval te maken hebben. Hier staat nep tegenover feitelijk, lijkt me. Een bewering blijkt nep, wanneer we er achter komen dat de feiten iets anders uitwijzen.
Nu zijn ook feiten een lastig, zo niet stroperig goedje. Je hebt de aanwijsbare feiten. Een door mij waargenomen toestand komt niet overeen met wat anderen erover beweren. Bijvoorbeeld: de waarneming dat een plein half gevuld is met demonstranten, terwijl de politie laster beweert dat het slechts voor tien procent was gevuld.
Maar oppassen geblazen: Zodra ik wat ik waarnaam achteraf aan een ander ga vertellen, heeft het voor de ontvanger van die boodschap allicht het karakter van een bewering. “Zo zag jij dat blijkbaar…” Betrouwbaarheid is hier het enige ijkpunt. Daarvoor moet je of de persoon kennen die iets beweert, of het medium waarin de boodschap staat kennen als betrouwbaar. Vertrouwen is, zoals met alles in een samenleving, de sleutel tot het samenleven. Er zonder staan we tegenover elkaar – onverzoenlijk.
Wanneer Korver de zweep haalt over het toenemend gebruik van de notie van ‘zakelijk discussiëren over iets’, heeft hij gelijk. De zaak, stelt hij, heeft in de mediacratie niets zakelijks meer en is al voor die zogenaamde zakelijke discussie opgesoupeerd door de whirlpool van meningen, tweets et cetera.
De Fransman Baudrillard voorzag deze mediacratie al in de zeventiger jaren. Hij gebruikte het woord simulacrum. Waar in de Moderne Tijd simulatie nog een feitelijkheid kon verhullen en liegen nog gewoon liegen was, daar is alles wat wordt opgenomen in de Media-Maalstroom van rondzingende opinies slechts een simulcarum: er is geen onderscheid meer aan te brengen tussen leugen en waarheid, tussen mening en feit. Iets is zoals het verschijnt in de media; daarop wordt gereageerd.
Nazi-propagandist Goebbels was gewoon nog ordinair modern: gewoon een gigantische leugenaar. Joseph Roth kon hem feilloos met de volgende zin typeren: “Niet sinds in deze wereld leugens voor het eerst werden verteld, heeft een leugenaar zoveel krachtige luidsprekers tot zijn beschikking gehad.” [1934] Goebbels’ leugens werden dus krachtiger rondgebazuind dan die van anderen. Maar toen al kon je direct zeggen dat wat hij beweerde leugenachtig was – met verwijzing naar feiten.
Het postmoderne simulacrum maakt gebruik van insinuaties en vooral ook van het tijdsverloop tussen het moment waarop een bewering wordt verspreid en het moment waarop het überhaupt mogelijk wordt om het feitelijk te toetsen. Bijvoorbeeld, door gebruik te maken van vage noodlotsverkondingen. ‘Als de Brexit niet doorgaat, stort de Engelse Economie in’; ‘Als de Brexit wel doorgaat, krijgt iedere Brit zijn gouden bergje’; ‘Als de Brexit doorgaat, komt er geen immigrant Engeland meer binnen’, et cetera.
Door het rondzingen van beweringen en voorspellingen krijgen die dankzij de zogeheten sociale media een weerklank die hen tijdelijk tot De Echte Waarheid verheft. Bijgevolg wordt wat Wetenschappelijke Feitelijkheid was opeens Onechte Waarheid. En uit die warboel komen we, vrees ik, nooit meer.
Sierksma 29.11.17
Sierksma's Sores 