Alle gekheid op een stokje, blague apart – toch is er wel iets in de leerstellingen van de Zenmeesters dat de moeite waard is. Nerveuze lieden kunnen zichzelf trainen en leren om zich beter op hun werk te concentreren, of bijvoorbeeld op een kunstwerk. Het is natuurlijk niet nodig, ja zelfs overdreven, om jezelf zodanig meditatief onder handen te nemen dat je tenslotte bereid bent om jezelf met benzine te overgieten en daarna in brand te steken om vervolgens doodgemoedereerd te wachten op het einde – dit, bijvoorbeeld, om tegen de oorlog in Vietnam te protesteren zoals deze monnik ooit deed.
.
.
Sommige van Zens beste leringen geven je echter een goed inzicht in de curieuze wegen die onze psyché soms bewandelt. Neem bijvoorbeeld het verhaal over de man die meters hoog boven de aarde uit stijgt. Niet bij wijze van levitatie – dat is gewoon onderdeel van alle ‘oosterse’ nonsens. In dit geval gaat het over gevoelens van duizeligheid op grote hoogten – vertigo.
Dit Zen-argument gaat als volgt: wanneer je je op je gemak voelt, terwijl je met beide voeten op de gebruikelijke paar vierkante centimeters van terra firma staat, waarom zou je je dan – plotseling – ongemakkelijk, zo niet angstig voelen wanneer dezelfde voeten op hetzelfde stevige oppervlak staan, zij het nu tien meter in de lucht geheven? Ten slotte geeft dat kleine oppervlak nog steeds dezelfde ondersteuning aan je lichaam, even gegarandeerd stabiel als het hetzelfde stukje aarde waarop je eerder stond. Maar vrijwel niemand zal dit argument eerst als redelijk accepteren, om het vervolgens ook echt in praktijk te brengen…
Het argument blijft echter overtuigend, gezien een select gezelschap van toch gewone mensen die regelmatig de meest angstaanjagende stunts uitvoeren – acrobaten op hoge palen, of dansers balancerend over koorden die een ravijn overspannen. Ze beschouwen het gewoon als bron van inkomen; je hoeft dus helemaal niet bang te zijn. Maar vertel dit maar eens aan al de mensen die als de dood zijn voor deze suggestie: ze zouden het nooit doen, duizelig als ze alleen al worden bij de gedachte daaraan.
.
.
Er zijn architecten die met dit thema hun spel spelen. Kijk eens naar deze appendix, aangebracht tegen een gebouw in de oude binnenstad van fraai Argenton.
.
.
Het gaat om een klein balkon, tegen het huis aangebouwd – al moet je eraan toevoegen: op een nogal rare plek, helemaal bovenin, buiten voor het zolderraam. Daar wonen meestal geen mensen, zeker niet in de grote huizen in Frankrijk; het wordt meestal gebruikt als opslagruimte. In dit huis kunnen natuurlijk mensen wonen op die etage, al is het maar af en toe. Maar ook in dat geval zou een eenvoudig platvormpje met een rail kunnen volstaan. Mij schoten twee hypothesen te binnen:
Of de architect in kwestie had geen enkele fiducie in het aangehaalde Zen-argument; hij was er in dat geval zeker van dat zijn client, die af en toe naar buiten zou willen stappen om van bovenaf het passerend vrouwelijk schoon te observeren, zich op zo’n kaal platvorm ongemakkelijk zou gaan voelen – en dus de mooiste exemplaren van dat vrouwelijk schoon zou moeten missen. Het ontwerp van een klein, delicaat baldakijn boven het balkonnetje zou een persoon wellicht een meer solide gevoel verschaffen, een beetje zoals Asterix de Galliër zijn schild boven het hoofd heft wanneer donder en bliksem in de hemelen boven hem toeslaan.
Of de architect mikte simpelweg op een esthetische prestatie: niet zozeer met zijn cliënt in het achterhoofd, als wel met het oog op de wandelaars beneden op straat, die zich bij het zien van dat opvallende, hoge balkonnetje misschien een beetje duizelig kunnen gaan voelen, een ervaring die iets weg heeft van het Sublieme.
Er bestaat ook architectuur die, hoewel solide geplaceerd op het oppervlak van Moeder Aarde, niettemin de indruk geeft van iets zwevends – alsof dat gebouw op een verheven platvorm staat, zoals Zen de would-be Simeon de Styliet een onzichtbare pilaar zou kunnen offreren. Zulke gebouwen zweven als het ware boven de plek waarop ze in feite staan. Bewonder Le Corbusier’s Villa Savoy, die dit effect zelfs al gefotografeerd weet te bereiken.
.
.
Er zijn architecten die met hun bouwsels vrijwel steeds op dit resultaat mikken. Ando is de Meester op dit vlak en, niet me dunkt toevallig, iemand die uit Japan komt, het land waar Zen bloesemde.
.
.
Zouden de combinatie van de woorden subliem evenwichtig de juiste uitdrukking kunnen zijn om Ando’s Komyo-Ji Tempel te typeren – dromend, in elke geval balancerend tussen hemel en aarde, niettemin gemaakt van solide hout?
.
Sierksma, Montmorillon, 28.1/2022
Sierksma's Sores 