WIE IS GESCHIFT?

Hjalmar van Marle werkte ruim 35 jaar in tbs-klinieken. Het is bekend dat je als psychiater tussen gekken en geschiften vanzelf een beetje verstoord raakt. Mimicry zeg maar. Zonder meer een zwaar beroep.

 

Over Anders Breivik, de Scandinavische massamoordenaar, schreef hij dat die man niet gek is. Althans niet zo gek, dat je hem zijn daden niet voor de voeten mag werpen. Dat kan inderdaad niet bij iemand die twee benen is kwijt geraakt en het dan vertikt om te lopen. Dit kan hij immers niet meer.

 

Maar als je nu maar één been kwijt bent? Dan is er in elk geval een mogelijk verwijt van onwil. Zo zit het ook met Breivik, aldus Van Marle. “In de psychiatrie zijn er ook allerlei gradaties.” Breivik schreef een xenofoob manifest, plande zijn acties ruim van te voren. “Het was geen impulsieve daad.” [VK 28.11.15]

 

Moet een wandaad impulsief zijn om de dader voor gek te verklaren? Ben ik blij dat ik niet in dat vak zit, ik zou er niet mee uit de voeten kunnen terwijl ik toch twee benen heb.

 

Wat ik wel denk te weten, is dit: Steeds meer mensen krijgen in dit portmoderne tijdsgewricht hun verantwoordelijkheidsknopje een beetje defect ingebouwd. Tegenwoordig doen mensen eerder iets niet omdat ze zich schamen voor hun directe omgeving, en niet meer uit een gevoel van schuld en verantwoordelijkheid. Je kunt tegenwoordig veel doen en er een smoesjes voor vinden.

 

Kwalijk is de combinatie van zo’n schaamtecultuur met resultaten van psychologisch onderzoek. Mensen blijken – ongeacht leeftijd, sekse, geloof et cetera – de meest verschrikkelijke dingen te kunnen doen, mits daar in de juiste opdrachtcontext. Wie van een man in een witte doktersjas de opdracht krijgt om iemand anders te martelen, is geneigd dit ook te doen. De verantwoordelijkheid voor de daad draag je moeiteloos over aan ‘het gezag’.

 

In groepen wordt het restje verantwoordelijkheidsgevoel ook makkelijk uitgeschakeld. Het al kleine knopje gaat om, je doet wat de rest doet om je niet te hoeven schamen. ‘Hé, lullo, je vecht niet mee? Loser!’

 

Bij een steekpartij in Haarlem is vanochtend vroeg een dode gevallen..

 

Of het nu in commissie gaat gebeuren of door enkelingen, al dan niet gesteund door religieus of politiek fanatisme – het nieuwe jaar zal weer een feest van zinloos geweld worden. Aan spektakels valt niet meer te ontsnappen, net als aan dat ellendige vuurwerk gisterennacht.

 

Bezoek ook mijn andere blog Sierksma’s Sequences: sierksmatwee.wordpress.com

ZINLOOS GEWELD

In een kort artikel probeert de antropoloog Holslag van zinloos geweld zinvol geweld te maken dat ‘begrijpelijk’ is. “Zinloos geweld is allesbehalve zinloos. Het verschuilt zich onder de mantel van zinloosheid omdat we het niet willen begrijpen.” [VK 27.2.15]

Wie die ‘we’ zijn blijft dit type artikelen meestal onduidelijk. Het is de fictieve ‘ander’ van de schrijver – in dit geval de outgroup van de ingroup ‘Holslag’. Ik wil al lang ‘zinloos’ geweld verklaren, waarbij mijn oude adagium geldt: ‘Begrip van is nog geen begrip voor’. Dit formuleerde ik ooit in het boekje Gevangen in de Gevangenis dat ging over criminaliteit en opsluiting.

Onderscheid maken tussen pesten en ‘geweld als een culturele categorie, als symbolische daad’ (Anton Blok) is de moeite waarde. Maar het gaat voorbij aan een al vaker door mij naar voren gebrachte transformatie van Modern Geweld – in een nieuw type: Postmodern Geweld. [‘Geweld’ even begrepen als de ruime categorie van agressie tegen anderen, psychisch dan wel lichamelijk.]

Modern geweld was inderdaad veelal symbolisch geweld – gericht tegen exemplaren van bepaalde groeperingen. Los van de vraag naar de radicale onzinnigheid van wat een racist beweegt, was zijn agressie tegen iemand van een groepering die hem niet zint voor hemzelf en voor zijn eigen ingroup gericht en zinvol. Ook wie iemand overvalt om er zelf beter van te worden, beter ten koste van het slachtoffer, is gericht en binnen de eigen gedragscode zinvol bezig.

Postmodern Geweld is van een strikt andere orde. In de postmoderne samenleving, waarin alles geflexibiliseerd is en dus al door opvoeding spastisch geworden mensen permanent een stabiel Ego/karakter ontberen, wordt gedrag vooral gereguleerd door de combinatie van temperament plus de controlerende blik van relevante anderen.

Die inner circle bepaalt wat ‘juist’ is. Men gedraagt zich volgens die code ook vooral in relatie met anderen binnen die inner circle. Voor buitenstaanders geldt die moraal niet. Men schaamt zich voor ‘fout’ gedrag tegenover relevante anderen, waar men schaamteloos kan optreden tegenover mensen van de omvangrijke outgroup.

Traditionele schaamteculturen zoals de Engelse en de Japanse [niet voor niets eilandculturen] maakten dit al lang duidelijk: Britse voetbalfans die in eigen stadions on the Isle brave burgers zijn, transformeren in agressieve hooligans bij wedstrijden op het continent. Intussen is het in de postmodern verspreide schaamtecultuur in het Westen overal normaal geworden. Zie Feyenoord fans in Rome…

Ego-loze lieden zonder een stabiel karakter – dat de Moderne mens zich onder alle omstandigheden deed ‘gedragen’, dus ook in contact met de outgroup – ontwikkelen een Pantzer-Ik van uiterlijke steunpunten. Dit verschaft hun de illusie van eigen stabiliteit: tatoeage, bepaalde kleding, automerk, ritueel gedrag et cetera.

Zonder zo’n Pantzer, maar ook wanneer een aanwezig Pantzer in bepaalde situaties onvoldoende blijkt, is agressie tegen anderen een alternatief. Waar de moderne, ‘karaktervolle’ mens erop los sloeg om een ander te ‘vernietigen’, slaat het postmoderne Gaten-Ik erop los teneinde even te bestaan – om de illusie van zo’n Ik te verwerven. Het ontstaan en weer verdwijnen van ‘zinloos geweld’ is een repeterend, circulair proces.

De toename van ‘zinloos geweld’ is de toename van postmodern geweld.

Bevalt u dit blog, stuur het aan vrienden en kennissen

Bezoek ook mijn andere blog: sierksmatwee.wordpress.com