DE FLIPPERKASTMENS: STRESS

‘Nieuw’ onderzoek rept van stress onder grote delen van de jeugd. De jeugd heeft te veel te doen. En een ‘gemis aan zekerheid’ heeft ook te doen met ‘problemen thuis’ en met ‘geldzorgen’.

 

Vanzelfsprekend komen in de verslaggeving lectoren ‘jeugd en opvoeding’ langs, bijvoorbeeld René Diekstra. Daarmee wordt aan deze jeugdstress een therapeutisch tintje verleend. [VK 14.12.16]

 

Probleem is echter dat het niet meer gaat om een ziektebeeld. Postmoderniteit is narcisme; postmoderniteit is een chronische overdaad aan prikkels; postmoderniteit is het gebrek aan geld omdat er te veel gedaan moet worden wat geld kost; postmoderniteit is een hoog percentage echtscheidingen. Et cetera.

 

Postmoderniteit is een permanent overaanbod van mogelijkheden, en daarmee van keuzeparadoxen: Je bent nooit op de plek waar je had willen/moeten zijn; je doet nooit wat je ‘eigenlijk’ had willen doen; je heb nooit de ‘partner’ die je eigenlijk had willen hebben – omdat je bij het ‘kiezen’ nog niet wist wat er ook nog te kiezen viel, kortom: welke mogelijkheden er nog meer waren.

 

Narcisme als standaard non-persoonlijkheid; een weinig diep zittend ‘karakter’; schaamtebewust reageren op toevallige prikkels die langskomen, dit onder de blik van relevante anderen die bepalen hoe je reageert. Volstrekt geobsedeerd door het kleine schermpje van de iPhone, waarop ‘werkelijk’ gebeurt wat ‘best belangrijk is’. That’s it!

 

De flipperkastmens in de nieuwe schaamtecultuur. ‘Hyper’ lijkt ook een aardige term. Alweer dertig jaar geleden bestudeerde ik hoe er in het land van de schaamtecultuur bij uitstek, Japan, aan arbeidsmanagement werd gedaan. En hoe daar in fabrieken gewerkt werd: als apen aan de trapeze! Totaal kortgesloten op arbeid; aan het eind van de arbeidsdag total loss, om dan los te gaan in drank of diepe, zij het spastische slaap.

 

Heleen Mees weet het wel. We verloederen hier in Nederland omdat vrouwen teveel deeltijdwerk verrichten. Het zou het gevolg zijn van praatjes van ‘verlichte marxistische linkse intellectuelen’. Net als in China en Japan moeten we aan de bak: ‘Herverdeling van kapitaal naar arbeid op een manier die activeert en menselijk kapitaal stimuleert’. [Idem]

 

Tja, wanneer dit menselijk kapitaal eenmaal bestaat uit volledig gepostmoderniseerde flipperkasten lijkt dit de oplossing voor al de losers die er rondlopen. Stress eindelijk erkend, niet als ziektebeeld, maar als normale toestand. Iedereen in de alarmstand. En wie het dan nog niet redt? Reddeloos verloren.

 

Heleen Mees is ‘econoom’.

 

Sierksma 14.12.16

ZINLOOS GEWELD

In een kort artikel probeert de antropoloog Holslag van zinloos geweld zinvol geweld te maken dat ‘begrijpelijk’ is. “Zinloos geweld is allesbehalve zinloos. Het verschuilt zich onder de mantel van zinloosheid omdat we het niet willen begrijpen.” [VK 27.2.15]

Wie die ‘we’ zijn blijft dit type artikelen meestal onduidelijk. Het is de fictieve ‘ander’ van de schrijver – in dit geval de outgroup van de ingroup ‘Holslag’. Ik wil al lang ‘zinloos’ geweld verklaren, waarbij mijn oude adagium geldt: ‘Begrip van is nog geen begrip voor’. Dit formuleerde ik ooit in het boekje Gevangen in de Gevangenis dat ging over criminaliteit en opsluiting.

Onderscheid maken tussen pesten en ‘geweld als een culturele categorie, als symbolische daad’ (Anton Blok) is de moeite waarde. Maar het gaat voorbij aan een al vaker door mij naar voren gebrachte transformatie van Modern Geweld – in een nieuw type: Postmodern Geweld. [‘Geweld’ even begrepen als de ruime categorie van agressie tegen anderen, psychisch dan wel lichamelijk.]

Modern geweld was inderdaad veelal symbolisch geweld – gericht tegen exemplaren van bepaalde groeperingen. Los van de vraag naar de radicale onzinnigheid van wat een racist beweegt, was zijn agressie tegen iemand van een groepering die hem niet zint voor hemzelf en voor zijn eigen ingroup gericht en zinvol. Ook wie iemand overvalt om er zelf beter van te worden, beter ten koste van het slachtoffer, is gericht en binnen de eigen gedragscode zinvol bezig.

Postmodern Geweld is van een strikt andere orde. In de postmoderne samenleving, waarin alles geflexibiliseerd is en dus al door opvoeding spastisch geworden mensen permanent een stabiel Ego/karakter ontberen, wordt gedrag vooral gereguleerd door de combinatie van temperament plus de controlerende blik van relevante anderen.

Die inner circle bepaalt wat ‘juist’ is. Men gedraagt zich volgens die code ook vooral in relatie met anderen binnen die inner circle. Voor buitenstaanders geldt die moraal niet. Men schaamt zich voor ‘fout’ gedrag tegenover relevante anderen, waar men schaamteloos kan optreden tegenover mensen van de omvangrijke outgroup.

Traditionele schaamteculturen zoals de Engelse en de Japanse [niet voor niets eilandculturen] maakten dit al lang duidelijk: Britse voetbalfans die in eigen stadions on the Isle brave burgers zijn, transformeren in agressieve hooligans bij wedstrijden op het continent. Intussen is het in de postmodern verspreide schaamtecultuur in het Westen overal normaal geworden. Zie Feyenoord fans in Rome…

Ego-loze lieden zonder een stabiel karakter – dat de Moderne mens zich onder alle omstandigheden deed ‘gedragen’, dus ook in contact met de outgroup – ontwikkelen een Pantzer-Ik van uiterlijke steunpunten. Dit verschaft hun de illusie van eigen stabiliteit: tatoeage, bepaalde kleding, automerk, ritueel gedrag et cetera.

Zonder zo’n Pantzer, maar ook wanneer een aanwezig Pantzer in bepaalde situaties onvoldoende blijkt, is agressie tegen anderen een alternatief. Waar de moderne, ‘karaktervolle’ mens erop los sloeg om een ander te ‘vernietigen’, slaat het postmoderne Gaten-Ik erop los teneinde even te bestaan – om de illusie van zo’n Ik te verwerven. Het ontstaan en weer verdwijnen van ‘zinloos geweld’ is een repeterend, circulair proces.

De toename van ‘zinloos geweld’ is de toename van postmodern geweld.

Bevalt u dit blog, stuur het aan vrienden en kennissen

Bezoek ook mijn andere blog: sierksmatwee.wordpress.com

GOD ALS SCHAAMLAP

In de krant wordt geschreven over de ‘omertà’ in ‘de Marokkaanse gemeenschap’. [VK 16.4.14]

Dat lijkt me een ongelukkige term – ze hoort historisch bij de maffia en daarmee zou ik een hele ‘gemeenschap’ niet graag identificeren.

Kwalijker is, dat op die manier ernstige culturele problemen onder het vloerkleed verdwijnen. Het bijzondere geval nu betreft het zwijgen van deze ‘Marokkaanse gemeenschap’ naar aanleiding van de overval in Deurne, waarbij twee ‘allochtone jongens’ werden doodgeschoten. Dit zwijgen blijkt mede te worden afgedwongen door ‘jongeren’ die duidelijk maken dat men zijn mond dient te houden.

Probleem hierbij is echter de schaamtecultuur, die vanuit Afrika is meegenomen naar Europa. Een nog groter probleem is dat intussen de postmoderne Europese samenlevingen zelf steeds meer trekken van die schaamtecultuur hebben ontwikkeld. Meer dan twintig jaar geleden, toen ik me met deze kwesties ging bezig houden, noteerde ik dit samenkomen tijdens mijn colleges in Delft.

In een schaamtecultuur functioneert steeds minder een individueel geweten dat in de vroege jeugd is ‘geassembleerd’. Steeds meer is de blik van relevante anderen doorslaggevend voor beoordeling van eigen gedrag als juist of onjuist.

In een schaamtecultuur kun je je misdragen tegenover niet-relevante anderen, mensen kortom buiten de directe ‘gemeenschap’, zonder het als wangedrag te voelen. Een schaamtecultuur meet per se met twee maten. Ergo: Niets schaamtelozer dan een schaamtecultuur.

Een typisch kenmerk van een schaamtecultuur is het scheiden van verantwoording nemen en verantwoordelijkheid dragen. Steeds vaker geeft iemand of geeft een groep toe, dat ze ergens verantwoording voor nemen. Vaak deelt iemand mee dat hij namens de groep waartoe hij behoort, een bedrijf bijvoorbeeld, verantwoording voor iets neemt. Bedoeld wordt, dat voor iedereen in dat geval duidelijk is dat anderen geen verantwoordelijkheid dragen. Dus, je moet wel…

Tegelijk lijkt er niemand verantwoordelijk te zijn of die verantwoordelijkheid te willen dragen. Binnen het bedrijf of de groep kan iedereen naar ieder ander wijzen, of men verwijst naar de ‘omstandigheden’.

Maar verantwoording nemen voor wan- of misdaden is een individuele aangelegenheid, zelfs als het om een rechtspersoon gaat. In dat geval legt men verantwoording af en draagt via consequenties tevens de verantwoordelijkheid.

Die combine verantwoording+verantwoordelijkheid raakt in de postmoderne schaamtecultuur volledig zoek. Wanneer in ‘de Marokkaanse gemeenschap’ stemmen opklinken om ‘de eigen verantwoordelijkheid op de agenda te zetten’ zijn we niet veel verder. De vraag is of jongens, opgevoed in een schaamtecultuur, zelf die verantwoordelijkheid kunnen en willen dragen. Zo lijkt het vooral te gaan over het nemen van verantwoording door een groep voor het gedrag van individuen, zonder dat het individele dragen van verantwoordelijkheid ooit in beeld komt.

Besef, lezer, dat ‘de Marokkaanse gemeenschap’ slechts een case betreft, dit naar aanleiding van ‘Deurne’. De Rooms-katholieke kerk is een tweede nummer, dat ook sterke trekken van een schaamtecultuur vertoonde en toont. In beide gevallen wordt het aan ‘God’ c.q. ‘Allah’ overgelaten om over de daden te oordelen en dus de verantwoordelijkheid te dragen.

Dat zegt de priester na de biecht letterlijk. En Youssef, die geld inzamelde voor de begrafenis van de gedode overvallers, zegt eveneens letterlijk: “Laat dat aan Allah over.”

Met de teloorgang van wat een cultuur met een schulddominant was – een gewetenscultuur – zal er steeds meer verwezen worden naar fictieve ‘hogere instanties’ die de verantwoordelijkheid moeten dragen.

God als schaamlap. Het Bedrijf als schaamlap. Het Team als schaamlap. Het Netwerk als schaamlap…

Bevalt u dit blog, verspreidt het via uw facebook, twitter of andere social media.

NARCISME VERSUS SOLIDARITEIT

Al eerder wees ik op het kenmerk bij uitstek van onze postmoderne samenleving: Een nog steeds intensiverend narcisme met de daarbij horende schaamtecultuur. Het begon in de jaren zeventig van de vorige eeuw, met als voornaamste factor de combi van snel groeiende welvaart plus de opkomst van hyperindividuele media, waaronder de verkeerd benoemde ‘sociale’ media.

Dit toenemend narcisme – per generatie van pak weg vijftien jaar loopt de curve nog steeds op – staat haaks op solidariteit, het kenmerk van de ‘moderne’ samenleving die ruim een eeuw lang de westelijke maatschappijen typeerde.

Niets schaamtelozer dan een schaamtecultuur, schreef ik eerder. In een schaamtecultuur meet men de waarde van zichzelf af aan maatstaven die slechts gelden binnen een beperkte kring van relevante anderen. Met wie daarbuiten vallen houdt je geen rekening – die worden schaamteloos genegeerd dan wel behandeld. Free fighting.

Binnen die kring is er sprake van loyaliteit, niet van solidariteit. Loyaliteit geldt immers uitsluitend bekenden; bij solidariteit ging het steeds om lotsverbondenheid met vreemde anderen. Denk aan allerlei soorten verzekeringen. Het gaat om een nieuwe versie van de tegenstelling tussen ethnos en demos, tussen ‘stam’ en ‘volk’.

Een citaat van Arnold Jager, in zijn pleidooi voor het ‘inzetten van pensioengeld voor het aflossen van de hypotheek’:

“Natuurlijk zal er selectie optreden. Oftewel mensen die denken korter te leven zullen vaker het geld opnemen dan mensen die verwachten heel oud te worden. Dat is echter niet erg. Integendeel, het is eigenlijk fair. Nu worden langlevenden immers gesponsord door de groep die korter leeft.” [FD van 25.11.13]

Sponsoring – het trefwoord in dit geval. Wie korter leeft ‘sponsort’ de mazzelaars, maar ook: wie minder snel ziek ‘sponsort’ de pechvogels. Dat is in beide gevallen, in Jagers termen, niet ‘fair’. [Terzijde: Hoe geschift moet je zijn om mensen een adequaat inzicht in hun levensduur toe te schrijven?]

“Steeds meer mensen willen zelf zeggenschap over het pensioengeld” vindt Jager. Het doet sterk denken aan de titel van een artikel van de heren Baudet en Rijpkema, respectievelijk ‘gepromoveerd jurist en historicus’ en ‘rechtsfilosoof’. “Wie laat zich nou de wet voorschrijven?” [NRCWeekend 30.11.13] In hun geval gaat het om de kwestie van het een al dan niet primaat van Europees recht over Nederlands recht, de teneur is echter dezelfde.

Het antwoord op hun vraag luidt: Iedereen laat zich wetten voorschrijven, dat is nu eenmaal de orde van een rechtstaat. Ooit waren dit ‘moderne’, solidaire, sociale wetten, waarbij het ging het om verzekering van grote individuele risico’s die iedereen nu eenmaal loopt. Dat niet iedereen feitelijk door dat risico wordt ‘getroffen’ maakt deel uit van een solidair systeem. Tegenwoordig zijn veel wetten ‘individualistischer’ georienteerd.

Genoemde auteurs beschouwen zichzelf als ‘conservatief’. Deze term staat tegenwoordig blijkbaar voor noties als ‘eigen volk eerst’ en ‘ikke, ikke en de rest kan stikken’. Het doet ook denken aan de typisch ‘liberale’ oprispingen over ‘losers’. Ik vrees dat ze niet zijn te stoppen – de postmoderne schaamtecultuur zal slechts intensiveren. Zij zijn daarvan de ideologen.

3.12.13

SCHAAMTE EN SCHULD

Kortelings schreef ik over het slag ondernemers ‘Sjoerd van Keulen’ dit:

“Sinds vandaag weet ik wat dit soort mensen wil – ze willen ‘echt ondernemen’. Echt ondernemen. Zo’n bankje even op de kaart zetten, wablief!”

“Echt ondernemen is kortom zorgen dat je anderen risico’s laat lopen die jezelf niet door hebt, eenvoudig omdat je politicologie studeerde, maar helaas ‘de politiek niet bij je temperament vindt passen’.”

Is dat een sneer? Ja en nee. De formulering sneert, maar de geleverde informatie typeert de zogeheten hedendaagse managercultuur en managercultus. Beschuldigen deed en doe ik niemand. Het gaat om een alom verspreid systeem van bankieren. Ach, u weet het intussen wel: wild west bonussen die aanzetten tot risico’s die anderen lopen; door de ontvanger zelf vastgestelde exorbitante salarissen; een ideologie van radicale onmisbaarheid van ‘top managers’ et cetera.

Nu wordt Sjoerd van K. achtervolgd door onverlaten. De Volkskrant van 20 februari schrijft dat Hans Achterhuis ‘verbaasd is’ over het feit dat Sjoerd ‘als enige moet hangen’. Sjoerd is de zondebok die de schuld weliswaar niet voor alle zondaren op zich neemt, maar deze wel door die anderen krijgt toegeschreven.

Mij verbaast die verbazing van Achterhuis. Onze postmoderniteit is doordrongen van een nieuwe schaamtecultuur waarin iedereen kan doen en laten wat hij wil, mits niet waargenomen door voor hem betekenisvolle anderen.

Daarmee is paradoxaal genoeg niets schaamtelozer dan een schaamtecultuur. Ongecontroleerd doet men maar. In diezelfde context nam het aanwijzen van een schuldige – in welke misgelopen situatie dan ook – een hoge vlucht.

Toch schuld in een schaamtecultuur? Zeker, postmodern beschuldigen is een vorm van shaming. Wie beschuldigd wordt voelt zichzelf niet schuldig, hij schaamt zich omdat al zijn doen en laten in de openbaarheid wordt gebracht, in het bijzonder voor zijn betekenisvolle anderen.

Het zou dus verbazen wanneer er geen heksenjacht werd ontketend, in dit geval op Sjoerd van Keulen. Shaming en de erbij horende activistische verontwaardiging over de schuldigen zijn postmoderne systeemkenmerken. Zoals SNS Reaal op een postmoderne dare devil manier tot systeembank werd – dankzij Sjoerd van Keulen.

20.2/2013

GESTAPELDE SCHAAMTE

De schaamtecultuur ten top – zelfgenoegzaam opgewonden raken van een openbare bekentenis van eigen schaamte.

Een man die er alles aan heeft gedaan om beroemd en vereerd te worden – letterlijk alles, een professioneel narcist en een bekwaam hystericus kortom – krijgt ook nog eens de kans om na de ontdekking van zijn fraudes alweer beroemd te zijn. Voor de hystericus maakt het niet uit of zijn naam slecht of goed is, als die naam maar op aller lippen is en in alle media.

Met de glimglans van een Positivo in de ogen zag je het kereltje glunderen toen hij zijn zonden en zijn schaamte mocht belijden. ‘Hij ging diep door het stof’, meldde een krant. Als een varken, dat genoot van de blubber waarin hij mocht rondwentelen.

Hij beweerde ook al eens ‘geholpen’ te willen worden. Stapel toestaan op deze manier opnieuw te zijn wat hij is, helpt niet echt. Hij blijft ziek – ik word ziek van die beelden.

Een ongeneerde stapelaar van schaamte op schaamte. De nieuwe Felix Krull.

29.11/2012