Al eerder wees ik op het kenmerk bij uitstek van onze postmoderne samenleving: Een nog steeds intensiverend narcisme met de daarbij horende schaamtecultuur. Het begon in de jaren zeventig van de vorige eeuw, met als voornaamste factor de combi van snel groeiende welvaart plus de opkomst van hyperindividuele media, waaronder de verkeerd benoemde ‘sociale’ media.
Dit toenemend narcisme – per generatie van pak weg vijftien jaar loopt de curve nog steeds op – staat haaks op solidariteit, het kenmerk van de ‘moderne’ samenleving die ruim een eeuw lang de westelijke maatschappijen typeerde.
Niets schaamtelozer dan een schaamtecultuur, schreef ik eerder. In een schaamtecultuur meet men de waarde van zichzelf af aan maatstaven die slechts gelden binnen een beperkte kring van relevante anderen. Met wie daarbuiten vallen houdt je geen rekening – die worden schaamteloos genegeerd dan wel behandeld. Free fighting.
Binnen die kring is er sprake van loyaliteit, niet van solidariteit. Loyaliteit geldt immers uitsluitend bekenden; bij solidariteit ging het steeds om lotsverbondenheid met vreemde anderen. Denk aan allerlei soorten verzekeringen. Het gaat om een nieuwe versie van de tegenstelling tussen ethnos en demos, tussen ‘stam’ en ‘volk’.
Een citaat van Arnold Jager, in zijn pleidooi voor het ‘inzetten van pensioengeld voor het aflossen van de hypotheek’:
“Natuurlijk zal er selectie optreden. Oftewel mensen die denken korter te leven zullen vaker het geld opnemen dan mensen die verwachten heel oud te worden. Dat is echter niet erg. Integendeel, het is eigenlijk fair. Nu worden langlevenden immers gesponsord door de groep die korter leeft.” [FD van 25.11.13]
Sponsoring – het trefwoord in dit geval. Wie korter leeft ‘sponsort’ de mazzelaars, maar ook: wie minder snel ziek ‘sponsort’ de pechvogels. Dat is in beide gevallen, in Jagers termen, niet ‘fair’. [Terzijde: Hoe geschift moet je zijn om mensen een adequaat inzicht in hun levensduur toe te schrijven?]
“Steeds meer mensen willen zelf zeggenschap over het pensioengeld” vindt Jager. Het doet sterk denken aan de titel van een artikel van de heren Baudet en Rijpkema, respectievelijk ‘gepromoveerd jurist en historicus’ en ‘rechtsfilosoof’. “Wie laat zich nou de wet voorschrijven?” [NRCWeekend 30.11.13] In hun geval gaat het om de kwestie van het een al dan niet primaat van Europees recht over Nederlands recht, de teneur is echter dezelfde.
Het antwoord op hun vraag luidt: Iedereen laat zich wetten voorschrijven, dat is nu eenmaal de orde van een rechtstaat. Ooit waren dit ‘moderne’, solidaire, sociale wetten, waarbij het ging het om verzekering van grote individuele risico’s die iedereen nu eenmaal loopt. Dat niet iedereen feitelijk door dat risico wordt ‘getroffen’ maakt deel uit van een solidair systeem. Tegenwoordig zijn veel wetten ‘individualistischer’ georienteerd.
Genoemde auteurs beschouwen zichzelf als ‘conservatief’. Deze term staat tegenwoordig blijkbaar voor noties als ‘eigen volk eerst’ en ‘ikke, ikke en de rest kan stikken’. Het doet ook denken aan de typisch ‘liberale’ oprispingen over ‘losers’. Ik vrees dat ze niet zijn te stoppen – de postmoderne schaamtecultuur zal slechts intensiveren. Zij zijn daarvan de ideologen.
3.12.13
Sierksma's Sores 